Bitka za oslobođenje Beograda u Drugom svetskom ratu od 14. do 20. oktobra 1944. nije bio izolovani sukob oko balkanskog grada već ogorčena borba za kontrolu puta koji je bio slamka spasa za nemačke snage koje su se povlačile iz Grčke i sa Istočnog fronta. Istovremeno su dejstvovale jedinice 3. Ukrajinskog fronta, pod komandom generala Ždanova, i jedinice Narodnooslobodilačke vojske. Beograd je bio kapija panonske ravnice, mekog stomaka Trećeg rajha, kojom je sovjetska ratna mašina najbrže mogla da napreduje do Berlina.
Za Srbiju i Jugoslaviju bitka za oslobađanje prestonice bio je vrhunski patriotski čin posle 1.311 dana nemačke okupacije i s pravom je izazvala ushićenje i podršku većine građana.
Ulazak boraca Crvene armije i jednica Naroodnoslobodilačke vojske Jugoslavije u Beograd značio je slobodu i zato su ih grđani burno pozdravljali i priključivali im se - kaže dr Bjelajac. - Danas postoji ideološko revidiranje herojstva ljudi koji su vojevali za slobodu Beograda u paklenom kotlu nemačke odbrane. Takvo selektivno sećanje pokazuje svojevrsnu nekulturu i nepoštovanje univerzalnih vrednosti, a jedna od najvećih među njima je poštovanje polaganja života za nečiju slobodu i bratstva po oružju u oslobodilačkim ratovima.
Napad oko 17.000 crvenoarmejaca i 55.000 boraca Narodnooslobodilačke vojske u oktobru 1944. dočekalo je 30.000 nacističkih vojnika samom gradu, koji su sadejstvovali s još 30.000 vrhunskih boraca iz specijalne divizije "Brandenburg" i 7. SS divizije koji su napadali zaleđe oslobodilaca.
Nacisti su Beograd pretvorili u tvrđavu s dva odbrambena zida, od kojih se spoljni protezao periferijom od Save, na zapadu, do Dunava na istoku. Čukarica, Banovo brdo, Košutnjak, Topčider, Dedinje, Banjički vis, Konjarnik i Veliki Vračar pretvoreni su u tvrđave povezane dubokim rovovima zaštićene gusto raspoređenom artiljerijom i minskim poljima. Drugi prsten odbrane postavljen je u centru grada: saobraćajnice su zaprečene protivtenkovskim ježevima, bodljikavom žicom i minama, a na nekim trgovima i raskrsnicama podignuti su bunkeri od armiranog betona iz kojih se moglo kružno gađati čak i iz lakih topova. Za bezbedno kretanje tokom okršaja Nemci su izgradili podzemene saobraćajnice povezujući veće kanale vodovodne i kanalizacione mreže s hodnicima kojima su spojili mnogobrojne duboke podrume.
Posebno su bili utvrđeni Kalemegdan, Terazije, bok zgrada ministarstava na uglu Nemanjine ulice i Ulice kneza Miloša, Glavna železnička stanica i okolina starog Savskog mosta, jer je to bio mostobran koji je služio za izvlačenje nemačkih jedinica - kaže potpukovnik Mijatović. - Oslobodioci su odlučili da svu snagu usmere u jednu tačku i prvi je popustio obrambeni prsten kod Avale, koji je 14. oktobra zasut uraganskom vatrom oko 600 artiljerijskih oruđa. Oslobodioci su u silovitom jurišu za samo jednu noć došli do centra Beograda, ali, pošto je doslovno svaka veća zgrada pretvorena u utvrđenje, teške ulične borbe za konačno oslobođenje potrajale su sve do 20. oktobra.
U borbama za Beograd živote je na oltar slobode položilo oko 1.000 Crvenoarmejaca i 3.000 naših boraca, dok su nacisti imali više od 28.000 poginulih.
Nemački nacisti su pri povlačenju spalili Stari dvor, Ruski dom, Sanatorijum dr Živkovića, zgradu Novinsko-izdavačkog preduzeća "Vreme", zgradu Novog univerziteta, Kolarčev narodni univerzitet, zgrade Javne berze rada, Prve muške gimnazije, Druge ženske gimnazije i mnoge druge privatne i javne građevine. U Vasinoj ulici 22 digli su u vazduh zgradu čiji podrum je bio pun stanara koji su se tu skrivali.
