SOCIJALISTIČKO SAMOUPRAVLJANJE

I socijalističko i komunističko upravljanje mogu da se smatraju vidovima samoupravljanja trudbenika. Zadržimo se na tome podrobnije. 

Pojam „samoupravljanje" u opštem smislu označava da ljudi upravljaju sami sobom. Taj  pojam tesno je povezan s pojmovima „demokratija" i „narodnovlašće". Smatra se da samoupravljanje predstavlja opštesociološku kategoriju koja je primenljiva za svako društvo. U prvobitnom društvu samoupravljanje je funkcionisalo u bukvalnom smislu te reči, jer tamo nije ni bilo posebnog sloja ljudi koji bi upravljali drugim ljudima, društvom. U klasno-antagonističkim društvima (robovlasništvo, feudalizam, kapitalizam) postoji država, tj. posebni sloj upravljača koji obezbeđuju interese vladajućih klasa, a koji se pri tome oslanjaju na oružanu silu. U tim društvima samoupravljanje (demokratija) već ne nosi univerzalni karakter. Ono se javlja kao samoupravljanje vladajućih klasa u tom smislu što one stvaraju odgovarajuću državu, a aparat upravljanja društvenim poslovima funkcioniše u interesu tih klasa. 

{xtypo_rounded2}* Prva u svetu, Jugoslavija je uspešno primenila sistem socijalističkog samoupravljanja, pokazujući svu njegovu efikasnost u odnosu na destruktivni kapitalistički sistem … zbog toga je morala biti uništena da se pozitivni primer ne bi preneo na ostatak sveta i ugrozio kapitalističku egzistenciju. . . (komentar redakcije){/xtypo_rounded2} 

Sistem socijalističke demokratije moguće je razdeliti na vidove po subjektima - organizacijama koje je ostvaruju 

Pod tim uglom posmatranja ona predstavlja celokupnost državne (primenjeno na naše društvo — sovjetske) demokratije, partijske demokratije, sindikalne demokratije, komsomolske demokratije, zadružno-kolhozne demokratije itd.

U literaturi se ponekad poistovećuje socijalistička demokratija sa sovjetskom (državnom) demokratijom. To osiromašuje sadržaj demokratizma socijalističkog društva kao osnove komunističkog samoupravljanja. U stvarnosti socijalistička demokratija se javlja u dve osnovne forme - u državnoj i u društveno-političkoj. Sadržaj sistema političke organizacije našeg društva u celini u suštini je istovetan sistemu socijalističke demokratije.

Saglasno tome moguće je, kako nam se čini, govoriti o socijalističkom samoupravljanju koje je po svom sadržaju istovetno sadržaju sistema socijalističke demokratije.

Osnovni vidovi socijalističkog samoupravljanja su socijalističko državno samoupravljanje i socijalističko društveno samoupravljanje.

Država diktature proletarijata, koja deluje u periodu izgradnje socijalizma - jeste proleterska demokratija. Ona može da se smatra socijalističkim državnim samoupravljanjem prvenstveno radničke klase. U prošlosti ona se javljala pre svega kao predstavništvo radničke klase u sovjetima.

Država diktature proletarijata koja prerasta u opštenarodnu državu u periodu završetka izgradnje socijalističkog društva, stvaranja razvijenog socijalističkog društva, može da bude određena kao socijalističko državno samoupravljanje radnika. Proleterska demokratija se sve više pretvara u opštenarodnu socijalističku demokratiju. Ustav SSSR-a od 1936. godine dao je jednaka politička prava svim trudbenicima. Nova etapa razvitka socijalističke demokratije našla je svoj odraz u novoj etapi razvitka socijalističkog samoupravljanja. Iz prevashodno proleterskog ono počinje i sve više postaje državno samoupravljanje svih trudbenika, celog naroda. Osobine sveopšte socijalističke demokratije, koje su svojstvene državi diktature proletarijata od momenta njenog rođenja, sa razvojem socijalizma jačaju i na savremenoj etapi razvitka našeg društva postale su predominantne. Proleterska demokratija potpuno se pretvorila u svenarodnu demokratiju. Sada se već stvorilo socijalističko državno samoupravljanje celog naroda, što i izražava opštenarodna država.

Socijalistička opštenarodna država je prethodnik komunističkog samoupravljanja. Baš socijalističko državno samoupravljanje celog naroda praktički počinje da prerasta u komunističko nedržavno samoupravljanje.

Analogno državnom socijalističkom samoupravljanju, socijalističko društveno samoupravljanje može da se podeli, u skladu sa etapama nastanka i razvitka socijalističkog društva, na socijalističko društveno samoupravljanje pre svega radničke klase (period izgradnje socijalizma u osnovnom), socijalističko samoupravljanje svih trudbenika u razvitku (period završetka stvaranja razvijenog socijalističkog društva), socijalističko društveno samoupravljanje celog naroda koje se stvorilo (razvijeno socijalističko društvo, period razvijene izgradnje komunizma).

Po sferama delatnosti socijalistička demokratija može da se podeli na: političku u užem smislu, privredno-političku, socijalnopolitičku i kulturno-političku. U skladu s tim može da se govori o socijalističkom samoupravljanju u političkoj sferi u užem smislu, o socijalističkom ekonomskom samoupravljanju, o socijalističkom samoupravljanju u socijalnoj sferi, o socijalističkom samoupravljanju u duhovno-kulturnoj oblasti.

Politička organizacija društva u celini pri prelazu od kapitalizma ka socijalizmu može da se odredi kao sistem socijalističkog samoupravljanja u osnovi radničke klase, tj. kao sistem diktature proletarijata. Politička organizacija društva u periodu stvaranja razvijenog socijalističkog društva (završetak izgradnje socijalizma) je političko samoupravljanje svih trudbenika u razvoju. Politička organizacija društva u periodu razvijene izgradnje komunizma već je stvoren sistem socijalističkog samoupravljanja celog naroda.

Postavlja se pitanje: da li je uopšte potrebno postavljati pitanje o samoupravljanju u uslovima socijalizma? Po našem mišljenju, to je ne samo potrebno, nego i neophodno.

Prvo, u formalnom smislu o samoupravljanju se može govoriti u svakom društvu. Ipak, u poređenju s formama demokratije klasno-antagonističkih eksploatatorskih društava, kategorija samoupravljanja u suštini može da se primeni baš na socijalističku demokratiju, na narodnovlašće u socijalizmu.

Drugo, u ustavima mnogih kapitalističkih država njihovi organi označavaju se kao organi samoupravljanja. Primenjujući pojam i razvijajući suštinu socijalističkog istinskog samoupravljanja trudbenika, koje se izražava političkom organizacijom socijalizma, mi suprotstavljamo socijalističku demokratiju buržoaskoj, razobličujemo ideologiju antikomunizma.

Neophodno je podvući da je još u Programu RKPb (1919) rečeno: ,, . . . Sovjetska država ostvarila je, između ostalog, u neuporedivo širem vidu nego bilo gde na drugom mestu, lokalno i oblasno samoupravljanje, bez bilo kakvih odozgo postavljenih vlasti". U materijalima 21. kongresa partije nalazi se stav o tome da je socijalistička demokratija „istinska vlast naroda, da je ona svestrani razvoj samodelatnosti i aktivnosti trudbeničkih masa, njihovo samoupravljanje" . U Programu KPSS sovjeti deputata trudbenika određeni su kao ..lokalna samouprava", a zadruge (kolhozi, potrošačke, stambene itd.) kao „škola društvenog samoupravljanja" .

Zato je prirodno što mnogi, sovjetski teoretičari u svojim radovima uvode i primenjuju pojam „samoupravljanje" kao određeno svojstvo političke demokratije socijalističkog sistema.

Ipak, o samoupravljanju u socijalizmu dosad se govorilo nekako stidljivo, uzgred. Ako se to pitanje i postavljalo, to se činilo ili u odnosu na državu, ili odnosu na društvene organizacije. Po našem mišljenju, treba postaviti i široko istražiti pitanje o socijalističkom samoupravljanju u celini, o njegovim obeležjima, vidovima, etapama razvitka itd.  Treće, pojam socijalističko samoupravljanje odražava u sumarnoj formi opše osobine i svojstva upravljanja društvom u socijalizmu i komunizmu. U oblasti razvoja samoupravljanja društvom izražava se opšta zakonomernost nastajanja više faze, komunizma,  ona niče na osnovi svestranog razvitka socijalizma.

Četvrto, važna osnova širokog uvođenja pojma socijalističko samoupravljanje jeste to što ono odražava njegove kvalitativne odlike od komunističkog samoupravljanja. Baš taj pojam pomaže da se dublje vide ne samo opšte osobine, nego i suštinske razlike između ta dva vida upravljanja. Čak i na najvišem stupnju svog razvitka socijalističko samoupravljanje naroda ne može da bude poistovećeno s komunističkim samoupravljanjem. Oni su bliski, srodni, ali nikako ne i istovetni.